Yapay zekâ (YZ), son yıllarda hem akademik hem endüstriyel çevrelerde baş döndürücü bir hızla gelişmiş ve hayatın hemen her alanına nüfuz etmeye başlamıştır. Sağlıktan hukuk sistemine, savunmadan eğlence endüstrisine kadar pek çok sektörde yapay zekâ çözümleri yaygınlaşırken, bu teknolojilerin doğurduğu etik sorunlar da giderek daha fazla tartışılır hale gelmiştir. Yapay zekâ etiği, yalnızca teknoloji felsefesinin ya da mühendislik disiplinlerinin konusu değil; aynı zamanda sosyoloji, hukuk, psikoloji ve siyaset bilimi gibi alanların da kesişim noktasında yer alır. Bu yüzden “nerede durmalıyız?” sorusu, yapay zekâ teknolojilerinin sınırlarının nasıl çizileceğine dair temel bir sorudur.
Yapay zekânın karar alma mekanizmalarının opaklığı, yani bir algoritmanın nasıl bir sonuca vardığını çoğu zaman tam olarak bilemiyor oluşumuz, en temel etik sorunlardan birini oluşturur. Bu durum özellikle yapay zekâ destekli adli karar verme sistemleri veya kredi skorlaması gibi insan hayatını doğrudan etkileyen uygulamalarda kritik bir risk taşır. Bir bireyin hapis cezası alıp almaması veya finansal kaynaklara erişiminin kısıtlanması, çoğu zaman bu “kara kutu” algoritmaların verdiği skorlarla şekillenmektedir. Dolayısıyla şeffaflık ilkesi, yapay zekâ etiği açısından temel bir gereklilik olarak ortaya çıkar.
Bununla birlikte, veri kaynaklarının adaletsizliği ve ön yargılı algoritmalar, yapay zekâ sistemlerinin çoğu zaman insan eliyle inşa edilmiş toplumsal eşitsizlikleri yeniden üretmesine yol açmaktadır. Örneğin, geçmişteki veriler üzerine eğitilmiş bir iş başvurusu değerlendirme algoritması, cinsiyet ya da ırk temelinde ayrımcılık yapan örüntüler geliştirebilir. Bu tür durumlarda, algoritmik adalet kavramı devreye girer ve yalnızca teknik düzeyde değil, normatif düzeyde de müdahaleleri zorunlu kılar.
Ayrıca, yapay zekânın özerk silah sistemleri gibi ölümcül otonom araçlarda kullanılması, etik tartışmaları varoluşsal bir düzeye taşır. Öldürme yetkisini algoritmalara bırakmak, hem uluslararası insancıl hukuk hem de temel ahlaki ilkeler açısından ciddi sorunlar yaratır. “İnsan kontrolü” (meaningful human control) prensibi bu bağlamda özellikle savunma ve güvenlik politikalarında merkezi bir yere oturmuştur. Bununla birlikte, bu ilkenin nasıl tanımlanacağı ve pratikte nasıl uygulanacağı da henüz netlik kazanmamıştır.
Öte yandan yapay zekânın bireylerin mahremiyeti üzerindeki etkileri, başka bir önemli etik boyutu oluşturur. YZ tabanlı gözetim sistemleri, yüz tanıma teknolojileri ve büyük veri analitiği yoluyla bireylerin sürekli izlenmesi, mahremiyet hakkını temelden tehdit etmektedir. Üstelik bu teknolojilerin devlet otoriteleri veya özel şirketler tarafından kötüye kullanılma riski, demokratik toplumlarda özgürlük-güvenlik dengesini yeniden düşünmeyi gerektirir. Avrupa Birliği’nin GDPR ve yapay zekâ düzenlemesi gibi girişimleri, bu dengeyi sağlama çabalarının bir yansıması olarak değerlendirilebilir.
Yapay zekâ etiği yalnızca mevcut sorunlara tepki vermekle kalmamalı, aynı zamanda geleceğe dönük bir sorumluluk ahlâkı da geliştirmelidir. Nick Bostrom’un ortaya koyduğu süperzekâ tartışmaları veya yapay genel zekâ (AGI) senaryoları, YZ sistemlerinin gelecekte insanlık için potansiyel bir varoluşsal tehdit haline gelmesini konu edinir. Bu bağlamda “ihtiyat ilkesi” (precautionary principle), YZ araştırmalarının ve uygulamalarının sınırlarını çizmede temel bir rehber olarak öne çıkmaktadır.
Sonuç olarak, yapay zekâ etiği, çok disiplinli bir yaklaşımı, küresel iş birliğini ve sürekli güncellenen normatif çerçeveleri gerektirir. Nerede durmamız gerektiği sorusu, sadece teknolojinin neyi mümkün kıldığı değil; aynı zamanda neyin yapılmasının ahlaki, toplumsal ve hukuksal olarak meşru olduğu sorusu etrafında şekillenmelidir. Yapay zekânın sunduğu fırsatlarla birlikte gelen bu karmaşık riskleri yönetebilmek için, teknik inovasyon kadar etik bilinç ve düzenleyici mekanizmaların da gelişmesi elzemdir. Böylece insan onurunu, adaleti ve özgürlükleri merkeze alan bir YZ ekosistemi inşa etmek mümkün olabilir.
